Hiperlipidemi, kanda kolesterol ve trigliserid gibi yağların (lipidlerin) normalin üzerinde bulunması durumudur. Halk arasında “yüksek kolesterol” olarak bilinen bu tablo, modern çağın en yaygın sağlık sorunlarından biridir ve kalp-damar hastalıklarının temel nedenleri arasında yer alır.
Hiperlipidemi Nedir?#
Vücudumuzun hücre yapısını korumak, hormon üretmek ve sindirim süreçlerini yürütmek için belirli miktarda kolesterole ihtiyacı vardır. Ancak kandaki lipid düzeylerinin aşırı yükselmesi, damar duvarlarında birikerek plak oluşumuna (ateroskleroz) ve zamanla damar tıkanıklıklarına yol açar.
Hiperlipidemi genellikle iki ana başlık altında incelenir:
- Hiperkolesterolemi: Kandaki kolesterol düzeyinin yüksek olması.
- Hipertrigliseridemi: Kandaki trigliserid düzeyinin yüksek olması.
Kolesterol Çeşitleri ve Anlamları#
Lipid profilini doğru değerlendirmek için farklı kolesterol türlerini anlamak önemlidir:
- LDL (Düşük Yoğunluklu Lipoprotein): “Kötü kolesterol” olarak bilinir. Damar duvarlarında birikerek plak oluşturma eğilimindedir. Tedavideki birincil hedefimiz LDL düzeyini düşürmektir.
- HDL (Yüksek Yoğunluklu Lipoprotein): “İyi kolesterol” olarak bilinir. Kolesterolü dokulardan karaciğere taşıyarak vücuttan atılmasını sağlar. Yüksek olması kalp sağlığını korur.
- Trigliserid: Kanda bulunan bir diğer yağ türüdür. Vücudun enerji deposudur ancak yüksekliği kalp hastalığı riskini artırır.
- Total Kolesterol: Kandaki tüm kolesterol bileşenlerinin toplamıdır.
Hiperlipidemi Nedenleri#
Kolesterol yüksekliğinin nedenleri genetik (kalıtsal) veya edinsel (yaşam tarzına bağlı) olabilir. Çoğu hastada bu iki faktör bir arada bulunur.
Yaşam Tarzı Faktörleri (Değiştirilebilir Nedenler)#
- Sağlıksız Beslenme: Doymuş yağlar (kırmızı et, tam yağlı süt ürünleri) ve trans yağlardan (hazır gıdalar, kızartmalar) zengin beslenmek kolesterolü yükseltir.
- Fiziksel Hareketsizlik: Düzenli egzersiz yapmamak LDL’yi yükseltirken HDL’yi düşürür.
- Obezite: Vücut kitle indeksinin 30’un üzerinde olması hiperlipidemi riskini önemli ölçüde artırır.
- Sigara Kullanımı: Sigara, iyi kolesterol (HDL) seviyesini düşürür ve damar yapısını bozar.
- Alkol Tüketimi: Aşırı alkol tüketimi trigliserid düzeylerini yükseltebilir.
Tıbbi Durumlar ve Genetik Faktörler#
- Ailesel Hiperkolesterolemi: Genetik bir bozukluk sonucu vücudun LDL kolesterolü kandan temizleyememesidir. Bu kişilerde kolesterol düzeyleri çok erken yaşlardan itibaren çok yüksektir.
- Diyabet (Şeker Hastalığı): Yüksek kan şekeri VLDL ve trigliseridleri artırırken HDL’yi düşürür.
- Hipotiroidi: Tiroid bezinin az çalışması total kolesterol düzeyini yükseltir.
- Böbrek Hastalıkları: Kronik böbrek yetmezliği ve nefrotik sendrom lipid metabolizmasını bozar.
- Bazı İlaçlar: Steroidler, bazı tansiyon ilaçları ve ritim düzenleyiciler lipid profilini etkileyebilir.
Hiperlipidemi Belirtileri ve Tanı#
Yüksek kolesterol genellikle sessiz bir katildir. Damarlar önemli ölçüde tıkanana kadar herhangi bir belirti vermeyebilir. Hastaların çoğu, rutin kan testleri sırasında veya kalp krizi/inme gibi bir komplikasyon geliştirdikten sonra tanı alır.
Nadir görülen fiziksel belirtiler şunlardır:
- Ksantelazma: Göz kapaklarında veya çevresinde sarımsı yağ birikintileri.
- Ksantom: Dirsek, diz veya topuk tendonlarında nodül şeklinde yağ birikimi.
- Kornea Arkusu: Gözün renkli kısmının etrafında oluşan beyazımsı halka (özellikle 45 yaş altı bireylerde genetik geçişi düşündürür).
Tanı Yöntemi: Tanı, 9-12 saatlik açlık sonrası yapılan basit bir kan testi (Lipid Profili) ile konulur. Bu testte Total Kolesterol, LDL, HDL ve Trigliserid düzeylerine bakılır.
Hiperlipidemi Tedavisi#
Hiperlipidemi tedavisinin temel amacı, kalp krizi, inme ve periferik arter hastalığı riskini azaltmaktır. Tedavi planı hastanın mevcut risk faktörlerine (yaş, cinsiyet, diyabet, hipertansiyon, sigara kullanımı) ve bazal lipid düzeylerine göre kişiye özel olarak belirlenir.
1. Yaşam Tarzı Değişiklikleri#
Tedavinin ilk basamağı her zaman yaşam tarzı değişiklikleridir. İlaç tedavisi başlansa bile bu değişiklikler sürdürülmelidir.
- Kalp Dostu Beslenme:
- Doymuş yağ tüketimini (kırmızı et, tereyağı, tam yağlı süt) sınırlayın.
- Trans yağlardan tamamen kaçının.
- Posalı gıdaları (sebze, meyve, baklagiller, tam tahıllar) artırın.
- Haftada en az 2 gün balık tüketin (Omega-3 kaynağı).
- Zeytinyağı, fındık, ceviz gibi sağlıklı yağları tercih edin.
- Kilo Kontrolü: İdeal kiloya ulaşmak ve bel çevresini inceltmek lipid profilini olumlu etkiler.
- Düzenli Egzersiz: Haftada en az 150 dakika orta tempolu aerobik egzersiz (yürüyüş, yüzme, bisiklet) HDL’yi artırır ve LDL’yi düşürmeye yardımcı olur.
- Sigarayı Bırakmak: HDL kolesterolü yükseltir ve kardiyovasküler riski hızla azaltır.
2. Medikal (İlaç) Tedavi#
Yaşam tarzı değişikliklerinin yetersiz kaldığı veya kardiyovasküler riskin yüksek olduğu hastalarda ilaç tedavisine başlanır.
- Statinler: Karaciğerde kolesterol üretimini azaltan en etkili ve en yaygın kullanılan ilaç grubudur (Örn: Atorvastatin, Rosuvastatin). Sadece kolesterolü düşürmekle kalmaz, aynı zamanda damar içindeki plağı stabilize ederek yırtılmasını (kalp krizini) önler.
- Kolesterol Emilim İnhibitörleri (Ezetimib): Bağırsaklardan kolesterol emilimini azaltır. Genellikle statinlerle kombine edilir.
- PCSK9 İnhibitörleri: Karaciğerin kandan LDL temizleme kapasitesini artıran yeni nesil iğne tedavileridir. Genetik kolesterol yüksekliği olan veya statinleri tolere edemeyen hastalarda kullanılır.
- Fibratlar: Özellikle trigliserid yüksekliğini düşürmek için kullanılır.
- Omega-3 Yağ Asitleri: Yüksek doz saf balık yağı preparatları trigliseridleri düşürmeye yardımcı olabilir.
Tedavi Hedefleri#
Tedavide ulaşılması gereken LDL kolesterol hedefi, kişinin kardiyovasküler risk düzeyine göre değişir:
- Çok Yüksek Riskli Hastalar: (Daha önce kalp krizi geçirmiş, stent takılmış, bypass olmuş veya diyabeti olanlar) -> LDL < 55 mg/dL
- Yüksek Riskli Hastalar: -> LDL < 70 mg/dL
- Orta Riskli Hastalar: -> LDL < 100 mg/dL
- Düşük Riskli Hastalar: -> LDL < 116 mg/dL
Sıkça Sorulan Sorular#
Hiperlipidemi (Yüksek Kolesterol) nedir?
Hiperlipidemi belirtileri nelerdir?
Kolesterol neden yükselir?
Hiperlipidemi tedavisi ne kadar sürer?
İlaçsız kolesterol düşürülebilir mi?
Kolesterol ilaçları (statinler) zararlı mıdır?
İyi kolesterol (HDL) nasıl yükseltilir?
Trigliserid yüksekliği tehlikeli midir?
Genetik kolesterol yüksekliği (Ailesel Hiperkolesterolemi) tedavi edilebilir mi?
Randevu ve İletişim#
Hiperlipidemi tanısı, risk değerlendirmesi ve kişiye özel tedavi planlaması için bir sağlık kuruluşuna başvurmanız gerekmektedir.
📍 Avrasya Hospital - Beştelsiz Mah. 101. Sokak No:107, Zeytinburnu, İstanbul
📞 Telefon: +90 212 665 50 50 (Dahili: 4012)
Bu içerik Doç. Dr. Habib ÇİL tarafından genel bilgilendirme amacıyla hazırlanmıştır. Kesin tanı ve tedavi için lütfe uzman bir kardiyoloğa başvurunuz.
İlgili Konular#
Hiperlipidemi ile ilişkili diğer kardiyolojik durumlar ve tedaviler:
- Koroner Arter Hastalığı - Damar tıkanıklığı
- Hipertansiyon - Yüksek kan basıncı
- Kardiyovasküler Korunma - Kalp sağlığı risk yönetimi
- Miyokard Enfarktüsü - Kalp krizi tedavisi