Periferik Arter Hastalığı Nedir?#
Periferik arter hastalığı, kalp ve beyin dışındaki arterlerin (atardamarların) daralması veya tıkanması durumudur. En sık bacak arterlerini etkiler, ancak kol, mide, böbrek ve diğer organlara giden arterleri de etkileyebilir. Hastalık genellikle ateroskleroz adı verilen, damar duvarlarında yağlı plakların birikmesi sürecinin sonucunda gelişir.
Normal sağlıklı arterlerde kan serbestçe akar ve dokulara yeterli oksijen ve besin maddesi taşır. Ateroskleroz nedeniyle daralan arterlerde kan akışı azalır, bu da özellikle egzersiz sırasında kaslara yeterli kan gitmemesine ve ağrıya neden olur.
Periferik Arter Hastalığının Önemi#
Periferik arter hastalığı, sadece bacak problemleri değil, tüm vücuttaki damar sağlığının bir göstergesidir:
- Kalp krizi riski: PAH’lı hastalarda kalp krizi riski 4-6 kat artar
- İnme riski: Beyin damarları da etkilenebilir
- Ampütasyon riski: İleri vakalarda bacak kaybı riski vardır
- Yaşam kalitesi: Yürüme zorluğu günlük yaşamı ciddi şekilde etkiler
- Yaygınlık: 65 yaş üzeri bireylerin %15-20’sini etkiler
Periferik Arter Hastalığının Evreleri#
PAH, şiddetine göre dört evreye ayrılır (Fontaine sınıflaması):
Evre I: Asemptomatik#
- Hasta hiçbir belirti hissetmez
- Muayene veya testle saptanır
- Damar daralması var ancak kan akışı yeterli
Evre II: İntermittan Klodikasyo (Aralıklı Topallama)#
- Yürüme sırasında bacak ağrısı veya kramp
- Dinlenince ağrı geçer
- IIa: 200 metreden fazla yürüyebilme
- IIb: 200 metreden az yürüyebilme
Evre III: İstirahat Ağrısı#
- Hareket etmeden de ağrı var
- Özellikle gece ve bacak kaldırıldığında artar
- Bacağı sarkıtınca hafifler
- Kritik bacak iskemisinin başlangıcı
Evre IV: Doku Kaybı#
- Yara iyileşmesi bozuk
- Ülser (yara) ve gangren gelişimi
- Ampütasyon riski yüksek
- Acil müdahale gerektirir
Periferik Arter Hastalığının Belirtileri#
PAH belirtileri hastalığın evresine ve etkilenen arterlere göre değişir:
Klasik Belirtiler#
- İntermittan klodikasyo: Yürürken bacak, kalça veya baldırlarda ağrı, kramp veya yorgunluk. Dinlenince 5-10 dakikada geçer
- Soğuk bacaklar ve ayaklar: Kan akışı azalmasına bağlı
- Ciltte renk değişiklikleri: Soluk veya mavimsi görünüm
- Tüy dökülmesi: Bacaklarda ve ayaklarda
- Tırnak değişiklikleri: Kalınlaşma ve yavaş büyüme
- Zayıf nabız: Ayak ve bacak nabızlarının zayıf veya alınamaması
- Erektil disfonksiyon: Erkeklerde pelvik arterlerin tutulumu
İleri Evre Belirtileri#
- İstirahat halinde bile bacak ağrısı
- İyileşmeyen yaralar (özellikle ayak ve parmaklarda)
- Gangren (doku ölümü)
- Bacak veya ayakta uyuşukluk
Sessiz PAH#
Hastaların önemli bir kısmında PAH hiç belirti vermeyebilir. Diyabet hastalarında periferik nöropati nedeniyle ağrı hissi azalmış olabilir. Bu nedenle risk faktörleri olan bireylerde düzenli tarama önemlidir.
Risk Faktörleri#
Değiştirilemez Risk Faktörleri#
- Yaş: 50 yaş üzeri risk artar, 65 yaş üzeri daha belirgin
- Cinsiyet: Erkeklerde daha sık, ancak kadınlarda prognoz daha kötü
- Genetik: Ailede damar hastalığı öyküsü
- Etnik köken: Bazı toplumlarda daha sık
Değiştirilebilir Risk Faktörleri#
- Sigara: En önemli risk faktörü! PAH riskini 4 kat artırır
- Diyabet: PAH riskini 2-4 kat artırır
- Hipertansiyon: Damar hasarını hızlandırır
- Yüksek kolesterol: Ateroskleroz gelişimini tetikler
- Obezite: Metabolik bozuklukları artırır
- Hareketsiz yaşam: Damar sağlığını olumsuz etkiler
Eşlik Eden Hastalıklar#
- Koroner arter hastalığı
- Karotis (boyun) arter hastalığı
- Kronik böbrek hastalığı
- Metabolik sendrom
Tanı Yöntemleri#
Periferik arter hastalığı tanısı, klinik değerlendirme ve çeşitli testlerle konur:
Fizik Muayene#
- Nabız kontrolü: Ayak ve bacak nabızlarının değerlendirilmesi
- Cilt değerlendirmesi: Renk, sıcaklık ve doku değişiklikleri
- Yara kontrolü: Ülser veya gangren varlığı
- Oskültasyon: Damar üzerinde üfürüm dinlenmesi
Ayak Bileği-Kol İndeksi (ABI)#
- PAH tanısında altın standart tarama testi
- Ayak ve kol kan basınçlarının oranı
- Normal: 1.0-1.4
- Hafif PAH: 0.9-0.99
- Orta PAH: 0.7-0.89
- Ciddi PAH: 0.5-0.69
- Kritik iskemi: <0.5
- Basit, ağrısız ve ucuz bir test
Doppler Ultrasonografi#
- Damarlardaki kan akışını değerlendirir
- Daralma ve tıkanıklık yerini gösterir
- İnvaziv olmayan ve tekrarlanabilir
- Tedavi planlamasına yardımcı
BT Anjiyografi#
- Damar yapısının 3 boyutlu görüntülenmesi
- Cerrahi ve girişimsel planlama için
- Kontrast madde kullanımı gerektirir
- Böbrek fonksiyonları değerlendirilmeli
MR Anjiyografi#
- Radyasyon içermeyen görüntüleme
- Damar yapısının detaylı değerlendirmesi
- Bazı hastalarda kontrast madde gerekli
- Kalp pili olan hastalarda dikkatli olunmalı
Konvansiyonel Anjiyografi#
- Altın standart tanı yöntemi
- Kateterle damar içinden görüntüleme
- Aynı seansta tedavi yapılabilir (balon-stent)
- İnvaziv bir işlemdir
Egzersiz Testi#
- Yürüme bandında ağrı mesafesi ölçümü
- Fonksiyonel kapasiteyi değerlendirir
- Tedavi etkinliğinin takibi
Tedavi Yaklaşımları#
PAH tedavisi, hastalığın evresine ve hastanın genel durumuna göre planlanır. Tedavinin temel hedefleri belirtileri azaltmak, hastalık ilerlemesini durdurmak ve komplikasyonları önlemektir.
1. Yaşam Tarzı Değişiklikleri#
Tüm PAH hastaları için temel tedavi:
Sigarayı Bırakma:
- En kritik adım! Hastalık ilerlemesini yavaşlatır
- Ampütasyon riskini azaltır
- Yürüme mesafesini artırır
- Destek programları ve ilaçlar yardımcı olabilir
Egzersiz Programı:
- Süpervize yürüyüş programları
- Haftada en az 3 kez, 30-45 dakika
- Ağrı başlayınca dinlenme, geçince devam
- Yürüme mesafesini %100-200 artırabilir
Beslenme:
- Kalp sağlığına uygun diyet
- Doymuş yağ ve tuz kısıtlaması
- Sebze, meyve ve tam tahıllar
- İdeal kilo hedefi
2. İlaç Tedavisi#
Antiagregan Tedavi:
- Aspirin veya klopidogrel
- Kan pıhtılaşmasını önler
- Kalp krizi ve inme riskini azaltır
Kolesterol Düşürücü İlaçlar:
- Statinler (atorvastatin, rosuvastatin)
- LDL kolesterol hedefi <70 mg/dL
- Plak stabilizasyonu sağlar
- Kardiyovasküler olayları azaltır
Kan Basıncı İlaçları:
- ACE inhibitörleri veya ARB’ler
- Hedef <130/80 mmHg
- Damar koruyucu etki
Diyabet Kontrolü:
- HbA1c hedefi <%7
- SGLT2 inhibitörleri kardiyovasküler koruma sağlar
Semptom Giderici İlaçlar:
- Silostazol: Yürüme mesafesini artırır
- Naftidrofuril: Bazı ülkelerde kullanılır
- Prostaglandin analogları: Kritik iskemide
3. Endovasküler (Girişimsel) Tedavi#
Damar içinden yapılan minimal invaziv işlemler:
Balon Anjiyoplasti:
- Balonla daralmanın genişletilmesi
- Kısa süreli hastane kalışı
- Tekrarlayan daralmalar olabilir
Stent Yerleştirme:
- Damarı açık tutmak için metal kafes
- İlaç kaplı stentler daha etkili
- Uzun lezyonlarda tercih edilir
Aterektomi:
- Plağın mekanik olarak temizlenmesi
- Kireçlenmiş damarlarda kullanılır
- Balon ve stent ile kombine edilebilir
4. Cerrahi Tedavi#
İleri vakalarda veya girişimsel tedavi uygun olmadığında:
Bypass Cerrahisi:
- Tıkalı bölgenin atlanması
- Ven veya sentetik greft kullanımı
- Uzun segment tıkanıklıklarda etkili
- Daha uzun iyileşme süresi
Endarterektomi:
- Plağın cerrahi olarak çıkarılması
- Belirli bölgelerde uygulanabilir
Ampütasyon:
- Son çare tedavi seçeneği
- Hayat kurtarıcı olabilir
- Rehabilitasyon önemli
Kritik Bacak İskemisi#
Kritik bacak iskemisi (KBİ), periferik arter hastalığının en ağır formudur ve acil müdahale gerektirir:
Tanım ve Bulgular#
- İstirahat ağrısı (2 haftadan uzun süren)
- Ayak veya ayak parmaklarında yaralar
- Gangren (doku ölümü)
- ABI <0.4 veya ayak basıncı <50 mmHg
Tedavi Yaklaşımı#
- Acil revaskülarizasyon (damar açma) gereklidir
- Endovasküler veya cerrahi tedavi
- Yara bakımı ve enfeksiyon kontrolü
- Ampütasyonu önlemek için hızlı müdahale şart
Yaşam Tarzı Önerileri#
PAH ile yaşarken dikkat edilmesi gerekenler:
Ayak Bakımı#
- Ayaklarınızı her gün kontrol edin
- Çatlak, yara veya renk değişikliği olup olmadığına bakın
- Uygun ayakkabı giyin (sıkmayan, rahat)
- Ayaklarınızı sıcak tutun ancak direkt ısı uygulamayın
- Düzenli tırnak bakımı (diyabetik hastalarda podolog önerilir)
Egzersiz#
- Düzenli yürüyüş programına katılın
- Ağrı başlayınca durun, geçince devam edin
- Yavaş yavaş mesafeyi artırın
- Haftada en az 3-5 gün egzersiz yapın
Beslenme#
- Akdeniz tipi diyet uygulayın
- Omega-3 yağ asitlerinden zengin besinler tüketin
- Tuz ve doymuş yağ tüketimini azaltın
- Bol sebze ve meyve tüketin
- İşlenmiş gıdalardan kaçının
İlaç Uyumu#
- İlaçlarınızı düzenli kullanın
- Kan sulandırıcıları atlamayın
- Kontrollerinizi aksatmayın
Sık Sorulan Sorular (SSS)#
PAH tamamen iyileşir mi?
Yürüyüş ağrı yapıyorsa egzersiz yapmalı mıyım?
Sigara ile PAH arasındaki ilişki nedir?
PAH kalp krizine neden olur mu?
Stent mi bypass mı daha iyi?
Diyabet PAH'ı nasıl etkiler?
PAH'ta ayak bakımı neden önemli?
PAH önlenebilir mi?
Ne Zaman Doktora Başvurmalısınız?#
Aşağıdaki durumlarda gecikmeden tıbbi yardım alın:
- Yürürken bacak, kalça veya baldırda ağrı veya kramp
- Dinlenmede bile geçmeyen bacak ağrısı
- Ayak veya bacaklarda soğukluk ve renk değişikliği
- İyileşmeyen ayak yaraları
- Ayak veya bacaklarda uyuşukluk
- Erkeklerde erektil disfonksiyon
- Bacaklarda tüy dökülmesi ve tırnak değişiklikleri
Özellikle sigara içiyorsanız, diyabet, hipertansiyon veya yüksek kolesterolünüz varsa düzenli damar sağlığı kontrolü yaptırmanız önerilir. Erken tanı, ciddi komplikasyonları önlemek için kritik öneme sahiptir.
Periferik arter hastalığı hakkında sorularınız varsa veya değerlendirme için randevu almak istiyorsanız, uzman bir sağlık kuruluşu ile iletişime geçebilirsiniz.