Kolesterol Nedir?#
Kolesterol, vücudumuzun her hücresinde bulunan yağ benzeri bir maddedir. Kötü bir üne sahip olsa da, aslında yaşam için gereklidir:
- Hücre zarı yapısı: Hücre zarlarının temel bileşenidir
- Hormon üretimi: Östrojen, testosteron ve kortizol gibi hormonların yapımında kullanılır
- D vitamini sentezi: Güneş ışığıyla D vitamini üretiminde rol oynar
- Safra asitleri: Yağların sindiriminde gerekli safra asitlerinin yapımında kullanılır
Kolesterolün yaklaşık %75-80’i karaciğer tarafından üretilir, geri kalanı diyetle alınır.
Kolesterol Türleri#
Kolesterol kanda lipoproteinler adı verilen taşıyıcı moleküllerle taşınır. Başlıca türleri:
LDL Kolesterol (“Kötü” Kolesterol)#
Düşük yoğunluklu lipoprotein (LDL), kolesterolü karaciğerden dokulara taşır. Fazlası damar duvarlarında birikir ve ateroskleroz (damar sertliği) oluşumuna yol açar.
LDL Hedef Değerleri:
| Risk Kategorisi | LDL Hedefi |
|---|---|
| Düşük risk | < 116 mg/dL |
| Orta risk | < 100 mg/dL |
| Yüksek risk | < 70 mg/dL |
| Çok yüksek risk | < 55 mg/dL |
HDL Kolesterol (“İyi” Kolesterol)#
Yüksek yoğunluklu lipoprotein (HDL), fazla kolesterolü dokulardan toplayıp karaciğere geri taşır. Bu “ters kolesterol taşınımı” damarları korur.
HDL Hedef Değerleri:
- Erkeklerde: > 40 mg/dL
- Kadınlarda: > 50 mg/dL
- İdeal: > 60 mg/dL
Trigliseritler#
Vücudun enerji depoladığı yağ türüdür. Yüksek trigliserit düzeyleri de kardiyovasküler riski artırır.
Trigliserit Değerleri:
| Kategori | Değer (mg/dL) |
|---|---|
| Normal | < 150 |
| Sınırda yüksek | 150-199 |
| Yüksek | 200-499 |
| Çok yüksek | ≥ 500 |
Total Kolesterol#
LDL, HDL ve trigliseritlerin bir kısmının toplamıdır. Genel bir gösterge olarak kullanılır.
Total Kolesterol:
- İdeal: < 200 mg/dL
- Sınırda yüksek: 200-239 mg/dL
- Yüksek: ≥ 240 mg/dL
Yüksek Kolesterolün Nedenleri#
Yüksek kolesterol birçok faktörden kaynaklanabilir:
Değiştirilemez Faktörler#
- Genetik: Ailevi hiperkolesterolemi gibi kalıtsal durumlar
- Yaş: Yaşla birlikte kolesterol düzeyleri artar
- Cinsiyet: Menopoz öncesi kadınlarda genellikle daha düşük
Değiştirilebilir Faktörler#
- Beslenme: Doymuş yağ, trans yağ ve kolesterol açısından zengin diyet
- Obezite: Fazla kilo LDL’yi artırır, HDL’yi düşürür
- Fiziksel inaktivite: Hareketsiz yaşam HDL’yi düşürür
- Sigara: HDL’yi düşürür, LDL oksidasyonunu artırır
- Diyabet: Kan şekeri kontrolsüzlüğü lipid profilini bozar
- Hipotiroidizm: Tiroid hormon eksikliği kolesterolü artırır
Yüksek Kolesterolün Riskleri#
Yüksek kolesterol, özellikle yüksek LDL, damar duvarlarında plak birikimine (ateroskleroz) yol açar:
Koroner Arter Hastalığı#
- Kalbi besleyen damarlarda daralma
- Göğüs ağrısı (anjina)
- Kalp krizi (miyokard enfarktüsü)
Serebrovasküler Hastalık#
- Beyin damarlarında daralma veya tıkanma
- İnme (felç)
- Geçici iskemik atak (TİA)
Periferik Arter Hastalığı#
- Bacak damarlarında daralma
- Yürürken bacak ağrısı (kladikasyon)
- Ciddi vakalarda gangren
Diğer Komplikasyonlar#
- Böbrek arter hastalığı
- Erektil disfonksiyon
- Mezenterik iskemi (bağırsak kan akımı bozukluğu)
Tanı ve Değerlendirme#
Kolesterol düzeyleri basit bir kan testiyle ölçülür:
Lipid Paneli#
- Açlık gereksinimi: Genellikle 9-12 saat açlık önerilir
- Ölçülen değerler: Total kolesterol, LDL, HDL, trigliseritler
- Hesaplanan değerler: Non-HDL kolesterol, LDL/HDL oranı
Ne Sıklıkla Test Yapılmalı?#
- 20 yaş üstü yetişkinler: Her 4-6 yılda bir
- Risk faktörleri varsa: Daha sık (yılda bir)
- Tedavi altındaysa: 4-12 haftada bir (başlangıçta), sonra 3-12 ayda bir
Kardiyovasküler Risk Değerlendirmesi#
Sadece kolesterol değil, toplam risk değerlendirilmelidir:
- SCORE2 risk hesaplayıcısı: Avrupa’da kullanılır
- Framingham risk skoru: ABD’de yaygın
- Değerlendirilen faktörler: Yaş, cinsiyet, sigara, tansiyon, diyabet, aile öyküsü
Tedavi Yaklaşımları#
Kolesterol yönetimi, yaşam tarzı değişiklikleri ve gerektiğinde ilaç tedavisini içerir:
Yaşam Tarzı Değişiklikleri#
Tüm hastalarda tedavinin temelini oluşturur:
1. Kalp Dostu Beslenme#
Azaltılması Gerekenler:
- Doymuş yağlar: Kırmızı et, tam yağlı süt ürünleri, tereyağı (günlük kalorinin <%7’si)
- Trans yağlar: Margarin, kızartılmış gıdalar, hazır atıştırmalıklar (tamamen kaçınılmalı)
- Kolesterol: Organ etleri, yumurta sarısı (günde <200 mg)
Artırılması Gerekenler:
- Lif: Yulaf, baklagiller, meyve, sebze (günde 25-30 gram)
- Omega-3 yağ asitleri: Yağlı balık (haftada 2-3 porsiyon)
- Bitkisel steroller: Zenginleştirilmiş margarinler, yoğurtlar
- Kuruyemişler: Ceviz, badem (günde bir avuç)
Akdeniz Diyeti:
- Zeytinyağı ana yağ kaynağı
- Bol meyve, sebze, tam tahıllar
- Orta düzeyde balık ve kümes hayvanları
- Az kırmızı et
- Orta düzeyde şarap (isteğe bağlı)
2. Düzenli Fiziksel Aktivite#
- Haftada en az 150 dakika orta şiddette aerobik egzersiz
- Veya 75 dakika yüksek şiddette egzersiz
- HDL’yi artırır, trigliseritleri düşürür
- Kilo kontrolüne yardımcı olur
3. Kilo Kontrolü#
- Fazla kilonun %5-10’unu vermek bile lipid profilini iyileştirir
- Bel çevresi hedefleri: Erkeklerde <102 cm, kadınlarda <88 cm
- BMI hedefi: 18.5-24.9
4. Sigarayı Bırakma#
- Sigara HDL’yi düşürür
- LDL oksidasyonunu artırır
- Bırakmanın faydaları hemen başlar
5. Alkol Kısıtlaması#
- Aşırı alkol trigliseritleri artırır
- Erkekler: Günde en fazla 2 standart içki
- Kadınlar: Günde en fazla 1 standart içki
İlaç Tedavisi#
Yaşam tarzı değişiklikleri yeterli olmadığında veya yüksek riskli hastalarda ilaç tedavisi gerekir:
Statinler (HMG-CoA Redüktaz İnhibitörleri)#
Kolesterol düşürücü tedavinin temel taşıdır:
Düşük-Orta Yoğunluklu Statinler:
- Simvastatin 10-20 mg
- Pravastatin 10-40 mg
- Lovastatin 20-40 mg
- Fluvastatin 40-80 mg
Yüksek Yoğunluklu Statinler:
- Atorvastatin 40-80 mg
- Rosuvastatin 20-40 mg
Etki: LDL’yi %30-50 düşürür
Yan Etkiler:
- Kas ağrıları (miyalji) - en sık
- Karaciğer enzim yüksekliği - nadir
- Diyabet riski - hafif artış
- Rabdomiyoliz - çok nadir ama ciddi
Ezetimib#
- Bağırsaktan kolesterol emilimini azaltır
- Statinlerle birlikte kullanılabilir
- LDL’yi ek %15-20 düşürür
- Yan etkileri az
PCSK9 İnhibitörleri#
- Evolocumab (Repatha)
- Alirocumab (Praluent)
- Enjeksiyon şeklinde (2-4 haftada bir)
- LDL’yi %50-60 düşürür
- Statinlere ek olarak veya statin intoleransında
- Pahalı, belirli endikasyonlarda karşılanır
Bempedoik Asit#
- Yeni nesil oral ilaç
- Statin intoleransında alternatif
- Kas yan etkisi daha az
- LDL’yi %15-25 düşürür
Fibratlar#
- Trigliseritleri düşürmede etkili
- Fenofibrat, gemfibrozil
- HDL’yi artırır
- Yüksek trigliseritlerde tercih edilir
Omega-3 Yağ Asitleri (Reçeteli)#
- Yüksek doz EPA/DHA
- Trigliseritleri düşürür
- Kardiyovasküler olaylarda azalma (bazı çalışmalarda)
Kombinasyon Tedavisi#
Tek ilaçla hedefe ulaşılamadığında:
- Statin + Ezetimib (en yaygın)
- Statin + PCSK9 inhibitörü
- Statin + Fibrat (dikkatli kullanım)
Özel Durumlar#
Ailevi Hiperkolesterolemi (AH)#
- Genetik kolesterol yüksekliği
- Doğumdan itibaren çok yüksek LDL
- Erken yaşta kalp hastalığı riski
- Agresif tedavi gerektirir
- Aile taraması önemli
Diyabetik Dislipidemi#
- Yüksek trigliserit, düşük HDL, küçük yoğun LDL
- Kan şekeri kontrolü öncelikli
- Statin tedavisi çoğu diyabetik hastada önerilir
Kronik Böbrek Hastalığı#
- Lipid metabolizması bozulur
- Statin dozları ayarlanmalı
- Bazı ilaçlar kontrendike olabilir
Gebelik#
- Statinler kontrendike
- Yaşam tarzı değişiklikleri öncelikli
- Gerekirse safra asidi bağlayıcılar
Tedavi Takibi#
İlk Değerlendirme#
- Başlangıç lipid paneli
- Karaciğer fonksiyon testleri
- Kas enzimleri (CK) - bazal değer
- Böbrek fonksiyonları
- Tiroid fonksiyonları
Tedavi Sonrası Takip#
- 4-12 hafta sonra lipid paneli
- Hedefe ulaşıldıysa 6-12 ayda bir kontrol
- Yan etki şüphesinde CK ve karaciğer testleri
Hedeflere Ulaşma#
- LDL hedefine ulaşmak öncelikli
- Non-HDL kolesterol ikincil hedef
- Trigliserit kontrolü
Sık Sorulan Sorular (SSS)#
Kolesterol ilacı ömür boyu mu kullanılacak?
Statin kas ağrısı yaparsa ne yapmalıyım?
Yumurta yiyebilir miyim?
Kolesterol düşürücü gıda takviyeleri işe yarar mı?
Çocuklarda kolesterol taraması gerekli mi?
HDL'yi nasıl artırabilirim?
Ne Zaman Doktora Başvurmalısınız?#
Aşağıdaki durumlarda kardiyoloji değerlendirmesi önerilir:
- Ailede erken yaşta kalp hastalığı öyküsü
- Yüksek kolesterol tespit edilmesi
- Mevcut kalp hastalığı veya diyabet
- Statin yan etkileri yaşanması
- Tedaviye rağmen hedefe ulaşılamaması
Düzenli kolesterol takibi ve uygun tedavi, kalp hastalığı riskini önemli ölçüde azaltır.
Kolesterol değerleriniz hakkında sorularınız varsa veya değerlendirme için randevu almak istiyorsanız, uzman bir hekime danışabilirsiniz.